Monsieur Winnicott, avez-vous eu un doudou?

Ο Winnicott εισήγαγε τον όρο “μεταβατικό αντικείμενο” για να περιγράψει τη χρήση οποιουδήποτε αντικειμένου στο οποίο το παιδί προσκολλάται, αποχωρίζεται δύσκολα και το αναζητά σε περιπτώσεις άγχους ή μοναξιάς. Πρόκειται για απαλά αντικείμενα, όπως γούνινα αρκουδάκια, κουβερτούλες ή ακόμα και συμπεριφορές που το παιδί αναπτύσει για να ανταπεξέλθει σε κάποιο στρεσογόνο γεγονός, για παράδειγμα πιπίλισμα του δαχτύλου λίγο πριν κοιμηθεί. Η θεωρία του Winnicott έχει ψυχαναλυτική βάση και υποστηρίζει ότι στους πρώτους μήνες το βρέφος δεν διαφοροποιεί τον εαυτό σου από το περιβάλλον και τα αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένου και της μητέρας του. Η σχέση του με τον κόσμο είναι μια σχέση συγχώνευσης. Σταδιακά όμως και μέσα από τα αντικείμενα γύρω του αρχίζει να συνειδητοποιεί την εξωτερική πραγματικότητα και να ορίζει τον εσωτερικό του κόσμο από οτιδήποτε το περιβάλλει. Το μεταβατικό αντικείμενο βοηθάει το βρέφος σε αυτή την προοδευτική μετάβαση. Είναι εκείνο που γίνεται το πρώτο αντικείμενο “μη εγώ”, η γέφυρα, σ'ένα δυνητικό χώρο που παραχωρείται στο βρέφος για την εξέταση της πραγματικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το παιδί διαλέγει μόνο του το αντικείμενο αυτό και δεν επιβάλλεται από το περιβάλλον του. Το παιδί μπορεί να το αγγίζει, να το τρίβει, να το πιπιλάει ή να το μυρίζει γεγονός που το κάνει να νιώθει ασφαλές στην απουσία της μητέρας του.

Τί συμβαίνει λοιπόν και στην Γαλλία όλα τα παιδιά έχουν από ένα μεταβατικό αντικείμενο; Πρόκειται άραγε για μια ψυχική διαδικασία καθολική και άκρως απαραίτητη για την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των μικρών γάλλων; Γιατί δεν συναντάς παρόμοιο φαινόμενο στα μικρά ελληνάκια; Είναι αλήθεια ότι στην Γαλλία δεν συναντάς εύκολα νήπιο που να μην έχει το περηβόητο doudou του. Πρόκειται στις περισσότερες περιπτώσεις για τρυφερά κουβερτάκια σε σχήμα ζώων, απαλά και όμορφα, υπογεγραμμένα από διάσημη εταιρεία παιχνιδιών.

Τα παιδιά το κουβαλάνε παντού, στο νηπιαγωγείο υπάρχει ειδική θέση για τα μεταβατικά αντικείμενα των νηπίων και φυσικά αν κάποιο χαθεί, η γειτονιά συσπειρώνεται για να βρεθεί το συντομότερο δυνατό ο μικρός ιδιοκτήτης του χαμένου αντικειμένου. 

Γιατί άραγε αυτές οι διαπολιτισμικές διαφορές; 

Θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε το θέμα με τις ακόλουθες υποθέσεις:

1. Τα μικρά γαλλάκια αποχωρίζονται από μικρά, ημερών κάποια από αυτά, τη μητρική φιγούρα καθώς η μητέρα επιθυμεί να επιστρέψει στην εργασία της. Ως εκ τούτου η μητέρα ενθαρρύνει το μεταβατικό αντικείμενο ως το μέσο που θα καλύψει συναισθηματικά την χωροχρονική απουσία της όταν το βρέφος μένει με την παιδοκόμο στο σπίτι ή στο βρεφονηπιαγωγείο. 

2. Οι γάλλοι ακόμα και όταν γίνουν γονείς δεν λησμονούν την αξία του προσωπικού χώρου και χρόνου. Επομένως το βρέφος ενθαρρύνεται να κοιμάται στο κρεβατάκι του και ως παιδί να παίζει και μόνο του. Το μεταβατικό αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει καθησυχαστικά σε όλες τις παραπάνω συμπεριφορές. 

Σύμφωνα με το άρθρο της Mylène Hubin-Gayte (Les bèbès) το φαινόμενο του μεταβατικού αντικειμένου συναντά πολιτισμικές διαφοροποιήσεις. Για παράδειγμα υπάρχουν μέρη όπου δεν το συναντάμε σχεδόν καθόλου (Ασία, Αφρική και Κεντρική Αμερική). Η συγγραφέας υποθέτει ότι πρόκειται για μια διαφορά που έγκειται στη διαθεσιμότητα του στήθους της μητέρας. Το στήθος της μητέρας είναι και αυτό ένα μεταβατικό αντικείμενο. Σε αυτές τις περιοχές το παιδί δεν έχει ταμπου να έρθει σε επαφή με το στήθος της μητέρας του ακόμα και αν δεν πρόκειται να το θηλάσει, κάτι που στις δυτικές κοινωνίες προφανώς δεν θα βλέπαμε με καλό μάτι. 

Τα ερωτήματα που τίθονται έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. 

Όπως και να 'χει, το μικρο γούνινο κουκλάκι που μας συντρόφευσε όταν ήμασταν παιδιά ή η μικρή κουβερτούλα, είχε κάτι πολύτιμο να μας προσφέρει : την συμβολική ασφάλεια μιας μητρικής αγκαλιάς.